Borba i hrabrost Veselina Masleše

Narodni heroj, revolucionar, književnik, novinar i buntovnik iz Banjaluke kojeg se danas rijetki sjećaju iako njegovo ime čitamo u nazivima mnogih ulica, škola, domova kulture i kulturno-umjetničkih društava. Nekada je njegovo ime bilo poznato svima i gdje god bi se pojavio važio je za vrsnog poznavaoca ekonomske nauke i istorijskog materijalizma. Bio je prepoznatljiv po okruglim naočarima i elegantnom šeširu koji je prikrivao njegovu razbarušenu kosu. Svojim radom i zalaganjem obilježio je vrijeme u kojem je živio. Veselin Masleša i njegova sestra Nadežda Masleša mnogo su doprinijeli da Banjaluka danas bude to što jeste, a njihovi preci su zajedno sa ostalim banjalučkim trgovcima učestvovali u razvoju grada na Vrbasu.

piše: Ilijana Božić

Mnoge generacije Banjalučana su odrastale navijajući za fudbalski klub „Borac“, a zanimljivo je da je Veselin Masleša na neki način uticao na to da ovaj klub dobije takav naziv. Naime, banjalučka omladina okupljena oko Komunističke partije Jugoslavije, sredinom dvadesetih godina prošlog vijeka, osjećala je potrebu da osnuje sportsku organizaciju koja bi bila paravan za partijsko djelovanje. Kada su Veselina Maslešu, koji je bio član partije, pitali za naziv kluba kazao je:

„Ako se borite, ukoliko ćete se boriti za svoja radnička prava zašto da vam se klub ne zove Borac“.

Tako je 1926. godine osnovan „Borac“.

Porijeklo

Polovinom 19.vijeka Jevto Masleša doselio se iz Trebinja u Banjaluku. U Gospodskoj ulici je sagradio prizemnu kuću u kojoj je vodio miran porodični život i izrodio šestoro djece. Bavio se trgovinom, kao i većina tadašnjih Banjalučana, a budući da mu je posao išao od ruke veoma brzo je Jevto izgradio novu kuću na sprat sa trgovačkom radnjom u prizemlju. U njegovom vlasništvu je bio i hotel „Austrija“ koji se nalazio na mjestu na kojem se danas nalazi park sa spomenikom banu Svetislavu Tisi Milosavljeviću. Sin Stevo Masleša je nastavio očevim stopama i krenuo putem trgovca. Međutim, vodio je boemski život, nije se ženio i nije imao djece. Drugi Jevtin sin Aleksandar se 1905. godine oženio lijepom Milevom Dobraš koja je poticala iz poznate banjalučke porodice. Milevini su bili veoma bogati, imali su kuću tamo gdje je danas Skupština Republike Srpske. U prodavnicama koje su držali Milevini mogle su da se kupe poljoprivredne mašine, alati i slični predmeti. Aleksandar i Mileva Masleša živjeli su u pomenutoj kući na sprat, a stariju prizemnicu su izdavali. Njihovi porodični život je bio ispunjen blagostanjem i ljubavlju, a prvo dijete koje je rođeno bio je Veselin Masleša koji će svojom mladošću i patriotizmom obilježiti grad na Vrbasu. Veselin je imao brata Nemanju, Dositeja koga su od milja zvali Doso i sestru Nadeždu kojoj su voljeli da tepaju Seka. Njihov otac Aleksandar Masleša je mnogo putovao, vidio razne kulture i na svoju djecu je prenosio gospodske manire. Njihova radnja u Gospodskoj ulici bila je zanimljiva po tome što se na njenim policama nalazilo raznovrsne robe ali i dječijih igračaka.

Izvor: Google

Revolucionar

Porodični mir je prekinula iznenadna Aleksandrova smrt 1923. godine, kada je Veselin, koji je bio najstarije dijete, imao 17 godina. Prema pričama koje su kasnije kazivali savremenici braća i sestre su mnogo voljeli Veselina i on im je bio uzor. Mladić je bio pitome i blage naravi, a od najranijeg djetinjstva se isticao kao intelektualno snažna ličnost. Njegovo djetinjstvo je obilježila nesrećna slučajnost kada ga je na obali Vrbasa gdje je često provodio vrijeme sa drugovima, neko od njih slučajno pogodio kestenomu u oko. Te 1917. Veselin je imao 11 godina i tada su počeli njegovi problemi sa vidom. Zbog toga je morao da nosi načare po kojima je kasnije postao prepoznatljiv. Još kao gimnazijalac je počeo da se interesuje za politiku. Pohađao je Gimnaziju u Banjaluci i već tada je bio predsjednik đačkog društva „Mladost“. U periodu između 1923.i 1925. Veselin stupa u Komunističku partiju. Tako su u zanesenostima i idealima prolazili dani u Banjaluci, a kada je došlo vrijeme da mladi inetelektualac krene na studije on se odlučio za Pravni fakultet u Zagrebu. Međutim, ubrzo odlazi za Frankfurt gdje upisuje Ekonomski fakultet. U okviru ovog fakulteta djelovao je i Institut za socijalno istraživanje čiji je osnivač bio komunista Feliks Vajl. Taj Institut je bio veoma dobro opremljen i studentima je omogućavao istraživanje iz oblasti ekonomskih, socioloških i političkih pitanja. Majka Mileva tih godina piše mladom Vesi da treba da dođe u rodni grad i on tako i čini. U Frankfurt se vratio 1927. godine da nastavi studije političke ekonomije. Postao je vrstan analitičar, tumač i kritičar društveno-ekonomskih tokova. Međutim, zbog pretjeranog političkog rada biva primoran da napusti Frankfurt, te odlazi u Beograd iz kojeg biva protjeran u Banjaluku i upoznaje najmračniju stranu svog života. Tada započinje niz hapšenja, zbog njegovih ljevičarskih ideja.

Naredne 1928. godine, Veselin Masleša, je otišao u Osijek gdje je radio kao novinar i korektor u „Hvatskom listu“. Međutim, ni tamo nije imao mira. Otuda su ga protjerali u Banjaluku. On, uporan i snažan karakter ne odustaje, već iste godine odlazi u Beograd i počinje da radi u „Beogradskim novostima“. Tamo ulazi u krug intelektualnog društva. Učestvuje u osnivanju časopisa “Nova literatura“ u kojem je objavljivao članke. Časopis je izlazio od decembra 1928. do januara 1939. godine. Ukupno 13 brojeva tog lista ugledalo je svjetlost dana. Za ovaj časopis pisale su mnoge ličnosti poput Maksima Gorkog, Džeka Londona i drugih.

Izvor fotografije: Google

Nakon jednog od mnogih tamnovanja upoznao je Jelenu Vučinić koja je bila njegova najveća ljubav. Na početku su bili prijatelji, a kasnije je to drugarstvo preraslo u ljubav koja je Jeleni donijela mnoge neprilike. Zbog druženja sa Veselinom Mslešom dobila je otkaz na državnom poslu. To nije uspjelo da spriječi njihovu ljubav sve dok Jelena nije uhapšena i odvedena u zatvor. Njihova ljubav je kasnije krunisana brakom.

Uz sve nedaće koje su ga pratile, ali koje su se zbog njega dešavale i ljudima koje je volio i do kojih mu je bilo stalo Veselin Masleša nije odustajao od svojih stavova i tridesetih godina se pokazao kao sjajan publicista jer je objavljivao brojne kritike i oglede u NIN-u i „Našoj stvarnosti“, odnosno časopisima oko kojih se okupljala ka patriotizmu okrenuta omladina. U međuvremenu za štampu je pripremao dva najznačajnija djela „Mlada Bosna“ i „Svetozar Marković“.

U međuvremenu život njegove porodice je postajao sve teži i teži zbog ideja koje je on zastupao. Mileva Masleša više nije mogla da školuje sinove i ćerku u Banjaluci, uglavnom zbog Veselinovih političkih ubjeđenja pa je 1931. godine prešla sa djecom u Beograd. Te godine Veselin je pisao za časopise „Narodno blagostanje“, „Književnik“, „Stožer“ i „Danas“. U tom periodu on prevodi knjige „Raj Amerika“ Egona Ervina Kiša, te „Novac u Politici“ Riharda Levinzona Morusa. Njegova porodica je bila u njegovoj blizini i nadali su se da će im život biti lakši i jednostavniji u Srbiji. Kuću i radnju u Banjaluci su izdali u zakup. Ali, nedaćama nije bilo kraja jer ni u Srbiji nisu imali mira. Veselin Masleša je u Beogradu hapšen 14 puta. Samo zato što je bio njegov brat Nemanja Masleša je često hapšen, da bi vrijeme od 1941.do 1943. godine proveo u logoru na Banjici. Hapšena je i njihova sestra Nadežda u Beogradu ali je zbog narušenog zdravlja puštena. Njen muž Nemanja Popović postao je žrtva njemačkih progona i strijeljan je 1942.

Kao da su svi ti događaji Veselina Maslešu ohrabrivali, u njegovom radu i životu nije bilo stajanja ni povlačenja. U radu Partije aktivno je učestvovao od 1935. do 1940. godine. Nakon šestoaprilskog bombardovanja 1941. godine odlučio je da ne čeka njemačke tenkove, nego je krenuo kući, ali okupaciju Kraljevine Jugoslavije dočekao je u Crnoj Gori. Zajedno sa Mošom Pijade te 1941. bio je jedan od organizatora ustanka u Crnoj Gori. Sa crnogorskim partizanima prošao je kroz žarišta velikih borbi. Odatle se vratio u Bosnu i počeo da uređuje prvi broj lista „Borba“. Tačnije u drugoj polovini 1942. u Driniću je zajedno s Mošom Pijade i dugima obnovio list „Borba“. Na prvoj istorijskoj sjednici AVNOJ-a u Bihaću 1942. godine prikazao je referat „Narodnooslobodilačka borba i stvaranje AVNOJ-a“ što je naišlo na oduševljenje mnogih političkih radnika.Veoma značajna je i rasprava koju je napisao, a kojoj je naziv „Mlada Bosna“. Tu je sjajno objasnio razloge stvaranja, rada i cilja ove patriotske organizacije. Ovo djelo je napisao 1940. kada se skrivao od progona policije, poslije uvođenja koncentracionih logora u decembru prethodne godine. Pitanje koje je razradio u knjizi Masleša je studirao godinama.

Sredinom juna 1943. godine našao se na prevojima Pive, Tare i Zelengore, nad kanjonom Sutjeske gdje se vodila Peta neprijateljska ofanziva. Njemački avioni neprestano su zasipali partizanske rovove. Veselin Masleša je tada bio šef Polit-odjela Četvrte crnogorske brigade. Tada su odlučili da se Sutjeska mora preći. Borci su trebali prilikom prelaska nabujale rijeke da se uhvate za ruke i čvrsto povežu. Tokom noći partizani su prešli podivljalu Sutjesku i našli se na bezbjednijoj teritoriji. Međutim, ubrzo su shvatili da je dosta onih koji su nestali tokom tog prelaska. Jedan od njih je bio i Veselin Masleša. Njegovo tijelo nikad nije pronađeno. Odlikom Prezidijuma Narodne skupštine FNRJ 20. decembra 1951. proglašen je za narodnog heroja.

O ostalim članovima Veselinove porodice poznato je da se nakon završetka Drugog svjetskog rata Nadežda Masleša vratila u Banjaluku. Ona je zajedno sa Mirom Kesić i Ninom Popović jedno vrijeme obavljala odgovorne poslove u Centralnoj upravi dječijih domova. Za kratko vrijeme u gradu je formirano pet domova za ratnu siročad. Nadežda se posvetila humanitarnom radu kojim se bavila dok god je mogla. Sve poslove je obavljala s mnogo entuzijazma i uspjeha unoseći u njih cijelu sebe. Ona je dobitnik svih povelja grada i Aprilske nagrade.

Autor: Impuls